Kasoori Methi: भारत ‘कसूरी मेथी’ जगात विकतो, पण पाकिस्तान घेतो श्रेय!

कसुरी मेथी: जेव्हा जेव्हा भारतीय पदार्थांचा सुगंध आणि चव वाढवण्याची चर्चा होते, तेव्हा जुंबावर कसुरी मेथीचे नाव येते. भारताची कसुरी मेथी जगभर विकली जाते, पण त्याचे श्रेय पाकिस्तानला जाते.

कसुरी मेथी मसाला : आज भारतीय जेवणाची चव जगभर प्रसिद्ध आहे. देसी पदार्थाची चव, सुगंध आणि चव काही औरच असते. यामध्ये भारतीय मसाले महत्त्वाची भूमिका बजावतात. चव आणि आवड बदलणाऱ्या भारतीय मसाल्यांमध्ये कसुरी मेथीचे नाव देखील समाविष्ट आहे. मेथीची लागवड थंड किंवा कमी तापमानाच्या ठिकाणी केली जाते. नंतर ते वाळवले जाते आणि त्याचा सुगंध, चव आणि चव बदलण्यासाठी वापरला जातो.

स्वातंत्र्यापूर्वीही भारतात कसुरी मेथीची लागवड मोठ्या प्रमाणावर होते. हा मसाला भारतातून जगभरात निर्यातही केला जातो, पण आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे आजही भारतात कसुरी मेथी विकण्याचे सर्व श्रेय पाकिस्तानला जाते. शेवटी काय आहे त्यामागची कथा, आज आम्ही तुम्हाला सविस्तर सांगणार आहोत.

एकेकाळी कसुरी मेथी पूर्णपणे भारताची होती.

स्वातंत्र्यापूर्वीपासूनच भारतात कसुरी मेथीची लागवड मोठ्या प्रमाणावर होत आहे. तेव्हापासून संपूर्ण जग कसुरी मेथीचे चाहते आहे. त्याचे उत्पादन आणि निर्यात दोन्ही मोठ्या प्रमाणावर आहे. स्वातंत्र्यापूर्वी, जेव्हा पाकिस्तान देखील भारताचा एक भाग होता, तेव्हा कुसूर शहरातच सर्वाधिक मेथीचे पीक घेतले जात होते.

त्याच नावाने ती विकलीही जात होती, पण फाळणीनंतर कुसूर शहर पाकिस्तानात गेले आणि केवळ कसुरी मेथीचा ब्रँड भारतात राहिला, तरी 1947 पासून राजस्थान आणि पंजाबमधील अनेक भागात सुगंधी मेथीची लागवड केली जात आहे. ज्याचा सुगंध आणि चव हुबेहुब कुसूर शहरात पिकवल्या जाणाऱ्या मेथीसारखी आहे.

भारतात कसुरी मेथीची लागवड

भारताच्या स्वातंत्र्यापूर्वीपासूनच पंजाबमधील मालेरकोटला येथे सुवासिक मेथीचे उत्पादन मोठ्या प्रमाणावर होत आहे, मूळ देशी जात पाकिस्तानात गेली असली तरी आज पंजाब आणि राजस्थानमध्ये संकरित मेथीची वाण खूप प्रसिद्ध आहे, जिची चव आणि सुगंध नेमका आहे. कुसूरची मेथी तशीचराजस्थानमधील नागौरमधील तौसर गाव हे कसुरी मेथीचे मोठे उत्पादक असल्याचे सांगितले जाते, येथील मेथीच्या पानांचा आकार सुपारीच्या पानांसारखा असतो, त्यामुळे आता याला नागौरी पान मेथी असे नाव देण्यात आले आहे.

नागैरी पान मेथी सध्या चर्चेत आहे

देसी कसुरी मेथी भारतातून गायब झाली असेल, पण कसुरी मेथीचा भारतीय ब्रँड जगभरात खूप प्रसिद्ध आहे. आज MDH आणि Catch Spices सारखे अनेक ब्रँड भारतीय शेतकऱ्यांकडून कसुरी मेथी विकत घेत आहेत आणि जगभरात निर्यात करत आहेत.
हा ब्रँड राजस्थानच्या नागौरमध्ये उगवलेली मेथी देखील खरेदी करतो, ज्याला नागौरी पान मेथी असेही म्हणतात. किसन टाकच्या अहवालानुसार, 1970 च्या दशकात नागौरच्या तौसर गावात सुगंधी कसुरी मेथीचे उत्पादन सुरू झाले. त्यावेळी शेतकरी घरोघरी वाफ्या करून मेथीचे पीक घेत असत.

या शेतकऱ्यांच्या घरातून बाहेर पडून ही मेथी बाजारात पोहोचली आणि ती प्रसिद्ध झाल्यावर तौसर गावानंतर कुचेरा, खजवाना, जनाना, रून, इंदोकली, धाधरिया कलान, खुदखुदा, देशवळ अशा अनेक गावांतील शेतकऱ्यांनी ही मेथी पिकवायला सुरुवात केली.

सरकारने ओळखही दिली

आज भारतातही स्वतःची सुगंधी मेथी आहे, ज्याचे नाव नागौरी पान मेथी आहे. हे नाव राजस्थान कृषी पणन मंडळाने 2020 मध्ये दिले होते आणि अधिसूचित मालामध्ये देखील त्याचा समावेश करण्यात आला होता. आज कसुरी मेथीलाही पिकाचा दर्जा मिळाला आहे, जरी पूर्वी लोक सुपारी मेथीला सामान्य तण मानत असत.

शेतकरी आणि शास्त्रज्ञांना त्याचे महत्त्व समजले आणि आज जोधपूरच्या साउथ एशिया इन्स्टिट्यूट ऑफ बायोटेक्नॉलॉजीमध्ये त्याची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी संशोधन सुरू आहे. सध्या नागौरचे शेतकरी त्यांच्या नागझरी पान मेथीला जीआय टॅग मिळवून देण्यासाठी प्रयत्नशील आहेत.

नागौरची पान मेथी का आहे खास?

नागौरच्या सुपारीची पाने अगदी लहान असली तरी त्याचा आकार सुपारीच्या पानांसारखा असल्याने त्याला सुपारी असे नाव पडले आहे. आज नागौरमध्ये सुमारे 3500 हेक्टर जमिनीवर 4000 शेतकरी नागझरी पान आणि मेथीची लागवड करत आहेत.

हा व्यवसाय सुमारे 150 कोटींचा आहे. येथून, MDH आणि Catch Spices सारखे ब्रँड शेतकऱ्यांकडून मेथी विकत घेतात, त्यावर प्रक्रिया करून दिल्ली, मुंबई सारख्या मोठ्या शहरांमध्ये पॅकेजिंग करतात आणि जगभर विकतात.

किसान टाकच्या अहवालात नागोरी मेथीचे पीक घेणारे शेतकरी सांगतात की, पीक लावल्यानंतर नागझरी पान मेथीच्या ७ ते ८ कलमांमध्ये उत्पादन मिळते. ही मेथी 150 ते 160 रुपये किलो दराने विकली जाते. देशातील सर्वात मोठे मसाला ब्रँड नागौरमधील शेतकऱ्यांकडून थेट सुपारीची खरेदी करतात.

Krushidoot : कोरफडीची लागवड आणि व्यवस्थापन