शेळ्यांमधील प्रमुख रोग कसे ओळखावे आणि त्यावर उपचार कसे करावे?

भारतातील अनेक शेतकरी शेळ्यांचे पालन करून चांगला नफा कमावत आहेत. मात्र अनेक वेळा शेळ्यांमध्ये रोगराई आल्याने शेतकऱ्यांचे मोठे नुकसान होते. या आजाराची वेळीच ओळख करून त्यावर उपचार केल्यास जनावरांचे प्राण वाचू शकतात. आज या लेखात आपण शेळ्यांना होणारे प्रमुख आजार आणि त्यावरील उपचारांबद्दल सांगणार आहोत.

भारतातील अनेक शेतकरी शेळ्यांचे पालन करून चांगला नफा कमावत आहेत. मात्र अनेक वेळा शेळ्यांमध्ये रोगराई आल्याने शेतकऱ्यांचे मोठे नुकसान होते. या आजाराची वेळीच ओळख करून त्यावर उपचार केल्यास जनावरांचे प्राण वाचू शकतात. आज या लेखात आपण शेळ्यांना होणारे प्रमुख आजार आणि त्यावरील उपचारांबद्दल सांगणार आहोत.

शेळ्यांमध्ये अनेक प्रकारचे रोग असतात. काही रोग सौम्य लक्षणांचे असतात, तर काही अधिक घातक लक्षणांचे असतात, त्यामुळे प्राण्यांचा जीव धोक्यात येतो. शेळ्यांना होणारे काही रोग व त्यांचे उपचार पुढीलप्रमाणे आहेत.

पाय आणि तोंड रोग :
हा रोग पावसाळ्यात शेळ्यांमध्ये जास्त आढळतो. त्यामुळे शेळ्यांच्या तोंडाला व पायाला फोड येतात. जास्त लाळ गळणे, जनावरांचे लंगडे पडणे, दुधाचे प्रमाण कमी होणे, ताप येणे ही त्याची लक्षणे आहेत. या रोगाने ग्रस्त शेळ्यांना इतर प्राण्यांपासून वेगळे ठेवावे. त्यांना वेदनाशामक इंजेक्शन द्या. तोंडाच्या अल्सरमध्ये वोरोग्लिसरीन मलम लावा. जंतुनाशक औषधाने जखमा आणि अल्सर स्वच्छ करा. शेळ्यांना दर ६ महिन्यांनी लसीकरण करा. तुम्ही मार्च-एप्रिल आणि सप्टेंबर-ऑक्टोबरमध्ये शेळ्यांना लसीकरण करून घेऊ शकता.

न्यूमोनिया :
हिवाळ्यात शेळ्यांना हा रोग होतो. त्यामुळे थरथरणे, नाकातून पाणी येणे, तोंड उघडून श्वास घेणे, खोकला, ताप अशी लक्षणे शेळ्यांमध्ये दिसून येत आहेत. त्याच्या उपचारासाठी प्रतिजैविक 3 ते 5 मि.ली. 3 ते 5 दिवस, खोकल्यासाठी केफलॉन पावडर 6 ते 12 ग्रॅम दररोज 10 दिवस द्या. यासोबतच शेळ्यांचे थंड वाऱ्यापासून संरक्षण करावे.

अफारा रोगावर उपचार :
शेळीच्या पोटाची डावी बाजू सुजली, पोटदुखी, जनावराच्या पोटावर लाथा लागल्या, श्वास घेण्यास त्रास होणे अशी लक्षणे आढळल्यास शेळीला आफ्रा रोग झाला आहे असे समजावे. अशा परिस्थितीत शेळ्यांना चारा व पाणी अजिबात देऊ नये. वैद्यकीय उपचारांसाठी 15 ते 20 ग्रॅम बेकिंग सोडा किंवा टिंपोल पावडर द्यावी. जनावरांना 150 ते 200 मिली एक चमचा टर्पेन्टाइन तेल आणि गोड तेल दिल्यास आराम मिळेल. शेळ्यांना लूज मोशन आल्यावर चहाची पाने आणि जामुनची पाने द्या. आफराच्या घरगुती उपायासाठी कांदा, एक चमचा काळे मीठ आणि 2 चमचे दही मिसळा.

पोटातील कृमी :
शेळ्यांच्या पोटातील जंत मारण्यासाठी बथुआ खायला द्या आणि ताकात काळे मीठ टाका.

ठाणेला :
या आजारात शेळीच्या कासेला सूज येऊन दुधात फाटलेल्या दुधाच्या गुठळ्या दिसू लागतात आणि ताप येतो. या आजारात स्वच्छतेची काळजी घ्या आणि टीट्समध्ये अँटीबायोटिक इंजेक्ट करा. पेंडिस्ट्रिन ट्यूब टीटमध्ये घाला.

घसा खवखवणे :
अशा परिस्थितीत शेळीला Oxyclozanide आणि Levamisole Suspension द्या. हे औषध शेळ्यांच्या वजनानुसार द्यावे.

तोंडाचे आजार :
या आजारात शेळीच्या ओठांवर, तोंडावर आणि खुरांवर अनेक फोड येतात, जनावर लंगडून चालायला लागते. हे टाळण्यासाठी डेटॉल, फिनाईलच्या सौम्य द्रावणाने तोंड स्वच्छ करा. लोरॅक्सन किंवा बेटाडाइन खुरांवर आणि तोंडावर लावा.

डोळे येणे :
उन्हाळ्यात ही समस्या अधिक दिसून येते. यासाठी शेळ्यांचे डोळे तुरटीच्या पाण्याने स्वच्छ करावेत.

पीपीआर रोग :
हे टाळण्यासाठी होमोलॉगस पीपीआर लस लावा.

दुग्धव्यवसाय सुरू करण्यापूर्वी ही उपकरणे अवश्य खरेदी करा, त्यांच्याशिवाय काम होणार नाही!